Miasto w cieniu twierdzy

Bramy

Otoczonemu pierścieniem fortecznym Poznaniowi połączenie ze światem zapewniało czternaście bram przeznaczonych dla ruchu pieszego i kołowego. Tylko trzy z nich otwarte były również w nocy. W połowie XIX wieku wzniesiono bramę twierdzy prowadzącą w kierunku Berlina. Od początku mocno utrudniała ona komunikację w mieście. Sytuację pogarszał szybko rosnący ruch pojazdów i pieszych w kierunku dworca kolejowego i zachodnich przemieść Poznania.

Na ilustracji Brama Berlińska, zdjęcie ze zbiorów Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu

Gmach Naczelnego Dowództwa

Z chwilą nadania Poznaniowi strategicznej roli w systemie obronnym Prus miasto stało się miejscem stacjonowania wielotysięcznej armii (V Korpusu Armijnego), której dowództwo ulokowano w bardzo eksponowanym miejscu. Wzniesiony w 1889 roku gmach Naczelnego Dowództwa stanowił z jednej strony kompozycyjne zamknięcie ówczesnej ulicy Wilhelmowskiej, z drugiej zaś najbardziej reprezentacyjny budynek w obejmującej północ miasta dzielnicy koszar i magazynów wojskowych.

Ilustracja ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu

Koszary

Dla zapewnienia stacjonującemu w Poznaniu wojsku schronienia i zaopatrzenia potrzebna była odpowiednia infrastruktura. Choć już od końca XVIII wieku władze pruskie zaczęły koncentrować się na rozwoju budownictwa wojskowego, to przez następne kilkadziesiąt lat nie rozwiązały problemu zakwaterowania żołnierzy, których liczba w mieście stale rosła. Aby poprawić sytuację, w drugiej połowie XIX wieku wzniesiono nowe budynki wojskowe, m.in. kompleks koszar artyleryjskich.

Fot. J. Tritt

Wielka Śluza

Ważnym elementem fortyfikacji związanym z rzeką była Wielka Śluza. Był to most na Warcie ze specjalnymi zasuwami, których zamknięcie umożliwiało zalanie obszarów na przedpolu twierdzy, aby bronić do niej dostępu w razie oblężenia. Budowla ta stanowiła dla miasta poważne zagrożenie, stając się przyczyną częstych powodzi.

Ilustracja: J. von Minutoli, Widok miasta od północy, 1838, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu

Powodzie

W XIX wieku powodzie nawiedzały Poznań wielokrotnie. Szczególnie dotkliwe dla mieszkańców okazały się kataklizmy z lat 1888-1889. Wówczas woda zalała wschodnią część miasta, stojąc w niektórych miejscach nawet przez kilka tygodni. W następstwie ogromu zniszczeń zapadła decyzja o przebudowie systemu przeciwpowodziowego miasta.

Zabezpieczenie miasta przed powodzią władze Poznania starały się połączyć z poprawą warunków żeglugi na rzece i budową portu przeładunkowego. Inwestycje te związane były z włączeniem Warty w ogólnopruski program sieci wodnych.