Rynek był kluczowym „wnętrzem miejskim” miasta lokacyjnego – głównym elementem kompozycyjnym jego układu urbanistycznego. Spełniał funkcje o charakterze symbolicznym, politycznym i administracyjnym. Był miejscem składania hołdu władcom, fetowania zwycięskich bitew i wymierzania sprawiedliwości sprawcom przestępstw.
Główny plac lokacyjnego Poznania pełnił przede wszystkim funkcje targowe. Były one kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego miasta. Blok budynków znajdujących się w centralnej części Rynku był głównym ośrodkiem handlowym miasta, miejscem intensywnej wymiany, terenem aktywności kupców i rzemieślników, którzy obsługiwali łącznie około 200 kramów i jatek.
Spis treści
Domki budnicze
W 1534 roku władze miejskie wyraziły zgodę na zastąpienie znajdujących się na Rynku drewnianych bud śledziowych domkami murowanymi. Zadecydowały również, że domki te zostaną zaopatrzone w wykusze oparte na kolumienkach z piaskowca, tworzących w przyziemiu podcienia. Kolumienki miały być stawiane w jednej linii. Tym samym dokonano regulacji linii zabudowy, aby zwiększyć jej bezpieczeństwo pożarowe, a zarazem podnieść walory estetyczne.
Fot. J. Tritt
Rynek był także sceną i widownią dla spraw zarówno zwyczajnych i codziennych, jak i doniosłych i uroczystych. To przestrzeń, gdzie mieszkańcy w naturalny sposób gromadzili się, by uczestniczyć w wydarzeniach budujących poczucie wspólnoty – choć nie zawsze integracja ta miała wydźwięk wyłącznie pozytywny. Odbywały się tu przedstawienia teatralne, ale przeciągały tędy również tumulty. Tu w 1577 roku zapłonął stos z Diatribe kalwińskiego teologa Jakuba Niemojewskiego, zaś w 1791 roku świętowano obiór pierwszego reprezentanta Poznania na sejm Rzeczypospolitej.
Ilustracja: Rynek poznański w 1838, J. Knorr, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu
Pręgierz
Lokacja miasta była wspaniałym dziełem ludzkiej wiedzy i umiejętności w postaci matematycznych kalkulacji. Poznań został wytyczony na obrysie zbliżonym do nieco nieregularnej elipsy. Jej geometryczne centrum znajduje się w miejscu pręgierza. To także centralnie położony słup mierniczy, służący wytyczeniu linii obwarowań Poznania w murach.
Pręgierz był przede wszystkim miejscem wymierzania sprawiedliwości. We wschodniej części Rynku powstał plac w kształcie trapezu. W jego kluczowym punkcie, w przestrzeni powstałej dzięki rozchyleniu brył zabudowy, usytuowany został pręgierz. Był to zatem plac widowiskowy, obliczony na uczestnictwo kilku tysięcy widzów – świadków publicznych egzekucji.
Pręgierz, pełniący funkcję swoistej sceny, został wywyższony za pomocą piramidalnie spiętrzonych stopni. Jego wyeksponowana lokalizacja była symboliczna i oznaczała, że miasto rządzi się prawem.
