W miejscu dawnej Bramy Berlińskiej i otaczających ją fortyfikacji zaplanowano budowę reprezentacyjnej dzielnicy – Forum Cesarskiego. Jej powstanie związane było z realizacją polityki wzmacniania niemieckości pruskich „kresów wschodnich”. Monumentalne gmachy powstałych w tym miejscu instytucji utrzymane były w stylach historycznych. Miały one podnieść atrakcyjność miasta w oczach jego niemieckich mieszkańców i uczynić z niego ważny ośrodek życia społeczno-kulturalnego i gospodarczego.
Budowa Forum Cesarskiego miała doprowadzić do ideowego i przestrzennego odwrócenia miasta ku zachodowi (Berlinowi) od historycznie polskiego (Stare Miasto) i religijnego (Ostrów Tumski) centrum.
Spis treści
Zamek Cesarski
Najważniejszym budynkiem Forum był pruski Zamek Królewski, zwany potocznie Cesarskim. Monumentalna rezydencja przeznaczona dla cesarza Wilhelma II utrzymana była w stylu neoromańskim, przywodząc na myśl średniowieczne zamczyska. Wybór ten nie był przypadkowy – miał podkreślać, że na tych ziemiach panują spadkobiercy Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Wraz z powstaniem zamku Poznań zyskał prestiżowy status miasta rezydencjonalnego. Uroczyste poświęcenie zamku w obecności cesarza odbyło się 20 sierpnia 1910 roku. Ironia historii sprawiła, że cesarz zdążył odwiedzić rezydencję jedynie trzykrotnie.
Dominująca nad miastem wieża zamkowa była czytelnym symbolem panowania pruskiej dynastii Hohenzollernów.
Ilustracja ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej
Pomnik Bismarka
Budynki Forum skupione były wokół rozległego placu z parkiem (obecny plac Adama Mickiewicza). W jego centrum stanął pomnik kanclerza Ottona von Bismarcka. Polityk ten był dla polskiej ludności miasta symbolem germanizacyjnych działań władz i związanych z nimi represji. Wzniesienie jego pomnika w centrum przebudowywanego Poznania było zatem wyraźnym komunikatem skierowanym do miejscowych Polaków.
Ilustracja ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej
Komisja Osadnicza
Monumentalny neobarokowy gmach zamykający perspektywę parku pałacowego przeznaczony został dla instytucji zajmującej się wykupywaniem ziemi i sprowadzaniem niemieckich osadników. Misję tę podkreślały dekoracje fasady budynku – na gzymsie jej środkowej części umieszczone były posągi odwołujące się do historii niemieckiego osadnictwa na wschodzie.
Architektura i bogaty, plastyczny wystrój gmachu miały wywierać wrażenie na przyszłych kolonistach i skłaniać ich do osiedlania się na wschodnich kresach Rzeszy.
Ilustracja ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej
Teatr Miejski
Wybudowany w 1910 roku klasycystyczny gmach nowego Teatru Miejskiego zastąpił niespełniający nowoczesnych wymogów budynek teatralny przy dzisiejszym placu Wolności. Miał on być świątynią sztuki, w której zamierzano realizować niemiecką misję kulturową na Wschodzie. Symbolizowały to prowadzące do budynku majestatyczne schody i stojąca na ich szczycie monumentalna kolumnada. Budowlę zwieńczyła charakterystyczna figura Pegaza.
Akademia Królewska
W kompleksie budynków położonych po zachodniej stronie placu z pomnikiem Bismarcka od 1909 roku mieściła się pruska Akademia Królewska. Była to namiastka wyższej uczelni, kształcąca głównie młodzież pochodzącą z kręgów niemieckiej inteligencji i mieszczaństwa. Budynki Akademii zostały zaprojektowane w stylu północnego renesansu. Jej reprezentacyjną częścią była aula. Na fasadzie umieszczono alegoryczne figury nauki i sztuki, wskazując na ich rolę w procesie kształtowania się ducha i poczucia przynależności narodowej.
Osie widokowe
Lokalizacja Forum Cesarskiego była nieprzypadkowa – zbudowane przy drodze wjazdowej do Poznania stanowiło silny akcent wizualny. Zdominowało panoramę miasta, odwracając uwagę od dawnego „polskiego” centrum skupionego wokół Starego Rynku. Bryła zamku stanowiła dominantę kompozycyjną na najważniejszych drogach wjazdowych do miasta: od strony Berlina i Wrocławia. Dominowała też w widokach z perspektywy dzielnic peryferyjnych.
Ilustracja ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej
Ulica Święty Marcin
Ulica Święty Marcin stała się główną arterią komunikacyjną miasta i głównym wjazdem do śródmieścia. Nabierała stopniowo wielkomiejskiego charakteru. Budowano przy niej eleganckie 5-piętrowe kamienice, zyskała również charakter handlowy – partery budynków mieściły sklepy, a ich okazałe witryny nadawały jej szyku. Była też pierwszą ulicą w mieście, którą pokryto nowoczesną i wygodną nawierzchnią asfaltową.
Zamek zwrócony został fasadą w kierunku ulicy. Po jej przeciwległej stronie zbudowano budynki Dyrekcji Poczty oraz Ziemstwa Kredytowego, również utrzymane w stylu neoromańskim. Monumentalizm założenia podkreślało celowe poszerzenie ulicy na tym odcinku.
Ilustracja ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej
W 1908 roku wzniesiono gmach Ewangelickiego Domu Związkowego, który wraz z wybudowanym po przeciwnej stronie ulicy Bankiem Raiffeisena tworzył swoistą bramę dla wjeżdżających do miasta od strony zachodniej. Instytucje te miały służyć miejscowym Niemcom w rozwijaniu w Poznaniu życia społeczno-gospodarczego.
